معرفی کتاب: Muslim Experiences of Hatred, Hostility and Discrimination, Austria 2020
( تجارب مسلمانان از نفرت، خصومت و تبعیض، اتریش ۲۰۲۰ )
خلاصه مدیریتی
کتاب تجارب مسلمانان از نفرت، خصومت و تبعیض، اتریش ۲۰۲۰[۱] تألیف دکتر سعیدرضا عاملی و ابراهیم محسنی‌آهویی منتشرشده در اسفند ۱۳۹۹ (مارس ۲۰۲۱) توسط مؤسسه اسلامی حقوق بشر، جدیدترین کتاب در حوزه مطالعات جرایم نفرت است که در سلسله کتاب‌های این مؤسسه راجع‌به بررسی شدت جرایم نفرت در کشورهای با اقلیت مسلمان دنبال می‌شود. کتاب، متشکل از چهار فصل و یک بخش نتیجه‌گیری است که در ۱۴۰ صفحه به زبان انگلیسی تنظیم شده است.
تجارب مسلمانان از نفرت، خصومت و تبعیض، اتریش ۲۰۲۰ همچنین تاریخ اتریش را با مسلمانان آن بررسی می‌کند و نقشی را مطالعه می‌کند که نهادها و سیاستمداران در دامن‌زدن و تقویت گفتمان ضدمسلمان در بین مردم بازی می‌کنند. این اثر همچنین، حاوی پیشنهادها و توصیه‌هایی است برای جامعه مدنی و جوامع مسلمان در مورد چگونگی تلاش و پرداختن به مسائلی که مسلمانان با آن روبه‌رویند، تا جامعه‌ای عادلانه‌تر و منصفانه‌تر شکل گیرد. با توجه به ظهور فاشیسم در اروپا، این کتاب محدود به زمان حاضر نیست. اتریش در صف مقدم این ظهور قرار دارد. حزب راست افراطی آزادی اتریش با حمایت از یک‌سوم رأی‌دهندگان، به عاملی قدرتمند در سیاست اتریش تبدیل شده است.
سندیو هرایس[۲]، دبیر شبکه بین‌المللی استعمارزدایی، راجع‌به این کتاب چنین اظهار عقیده کرده است: «این کتاب جزئیات تأثیر اسلام‌هراسی را بر زندگی فردی مسلمانان و سطح نهادی در حوزه عمومی نشان می‌دهد. این کار با شرح تاریخ جوامع اسلامی در اتریش از سال ۱۵۲۹ آغاز می‌شود و توضیح می‌دهد که چگونه اسلام‌هراسی از طریق کمپین احزاب دست راستی برای جلوگیری از ‘نفوذ خارجی’ در سال ۱۹۹۹ نهادینه شد. این کتاب حاوی انبوهی از داده‌های کمّی و کیفی در مورد چگونگی نفوذ اسلام‌هراسی در همه جنبه‌های زندگی عمومی در اتریش و تأثیر مخرب بر زندگی روزمره مسلمانان است. خواندن این کتاب پس از ظهور راست افراطی در اروپا به همه توصیه می‌شود.»
در فصل اول کتاب، بررسی تاریخی ورود اسلام به قاره اروپا و اتریش تبیین شده و عمدتاً متمرکز بر ریشه‌های شکل‌گیری نوعی اسلام‌هراسی نژادپرستانه است که از قرن ۱۶ میلادی وارد مرحله جدیدی شد.
تاریخ قرائت نژادی از اسلام
نخستین برخورد اروپا و اسلام به اواخر قرون وسطی و ترجمه متون پزشکی، علمی و فلسفی اسلامی به زبان‌های اروپایی برمی‌گردد. این ارتباط، علی‌رغم اعتقاد عمومی به عدم ارتباط تاریخی اسلام و غرب، حتی تا حدود سال ۱۷۰۰ میلادی، یا حدود اواخر قرن ۱۷ ادامه داشت. در این دوره، به‌استثنای چند مورد، تصویر اسلام در غرب تا حد زیادی با اختلافات مذهبی شکل گرفت. با این حال، از این دوره تا کنون، غرب همیشه رابطه‌ای فرضی بین نژاد و اسلام دیده است. به‌طور مثال، نویسندگان مسیحی قرون وسطی قبل از قرن شانزدهم در مورد اسلام یا مسلمانان، با واژه‌های ناشناخته صحبت نمی‌کردند، بلکه با استفاده از اصطلاحات قومی به مسلمانان اشاره می‌کردند: اعراب، ترک‌ها یا مورها.
فصل ۱: ۱۰
«با ظهور قوم‌شناسی نژادپرستانه در قرن ۱۸ و ۱۹، راه جدیدی برای سازماندهی جهان مطابق با ایدئولوژی سلطه مسیحیان غربی گشوده شد. از این دوره است که مفاهیم ایدئولوژیکی برای تعریف عرب یا شرقی به‌کار رفته است.»
سپس، با ظهور قوم‌شناسی نژادپرستانه در قرن ۱۸ و ۱۹، راه جدیدی برای سازماندهی جهان مطابق با ایدئولوژی سلطه مسیحیان غربی گشوده شد. از این دوره است که مفاهیم ایدئولوژیکی برای تعریف عرب یا شرقی به‌کار رفته است؛ به این معنا که دین و قومیت به‌عنوان تعیین‌کننده قومیت‌های غیرمسیحی استفاده می‌شود.
اسلام در اتریش
هنگامی که ارتش ترکیه در پشت دیوارهای وین ظاهر شد، نخستین گروه از مسلمانان در سال ۱۵۲۹ به اتریش مدرن رسیدند. با این حال، جامعه بزرگ مسلمان تنها در سال ۱۹۰۸، هنگامی که سلطنت هابسبورگ بوسنی و هرزگوین را ضمیمه کرد، در اتریش‌ـ مجارستان ظاهر شد. چهار سال بعد، «قانون اسلام» ظاهر شد که موقعیت پیروان این دین را تنظیم می‌کرد. در سال ۱۹۷۱، اتریش برای نخستین‌بار اسلام را گروهی در سرشماری خود قرار داد و ۳/۰ درصد از جمعیت را مسلمان ثبت کرد. سرشماری سال ۱۹۹۱ نشان داد که این تعداد به ۲ درصد و در سرشماری سال ۲۰۰۱ به ۲/۴ درصد افزایش یافت و حدود ۳۵۰،۰۰۰ نفر اسلام را دین خود انتخاب کردند. از آن زمان، دین افراد مطالعه نشده است، بنابراین تعداد فعلی جمعیت مسلمانان در اتریش را تنها می‌توان تخمین زد. طبق آمار سازمان ادغام اتریش[۳]، در سال ۲۰۰۹، حدود نیم میلیون مسلمان در اتریش زندگی می‌کردند و تقریباً ۶ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دادند. این میزان در سال ۲۰۱۷، به ۷۰۰ هزار نفر، یعنی تقریباً ۸ درصد از جمعیت کشور رسید.
فصل ۱: ۱۱
«جامعه بزرگ مسلمان در سال ۱۹۰۸، هنگامی که سلطنت هابسبورگ بوسنی و هرزگوین را ضمیمه کرد، در اتریش‌ـ مجارستان ظاهر شد. چهار سال بعد، ‘قانون اسلام’ ظاهر شد که موقعیت پیروان این دین را تنظیم می‌کرد.»
اکثر مسلمانانی که در اتریش زندگی می‌کنند سنی‌مذهب‌اند (۸۵ درصد) و پس از آن‌ها شیعه (۱۲ درصد)، علویان، احمدی‌ها و سایر مذاهب اسلامی هستند که بخش بسیار کمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند. در سال ۲۰۰۹، جمعیت ترکیه بزرگ‌ترین گروه در میان مسلمانان ساکن اتریش (حدود ۱۰۹۰۰۰ یا ۲۱ درصد از مسلمانان) و پس از آن حدود ۵۲۰۰۰ نفر از بوسنی و هرزگوین (۱۰ درصد)، حدود ۳۴۰۰۰ نفر از صربستان، مونته‌نگرو و کوزوو (۷ درصد) و حدود ۱۸۰۰۰ تبعه روسیه (۴ درصد) بودند. از ۱۵ می ۲۰۰۱، تنها ۲۸ درصد مسلمانان تابعیت اتریشی داشته‌اند، در حالی که تا سال ۲۰۰۹، تقریبا نیمی از مسلمانان شهروند اتریشی بوده‌اند.
اسلام‌هراسی نهادینه‌شده در اتریش
در فصل دوم کتاب با عنوان «اسلام‌هراسی نهادینه‌شده در اتریش»، دو موج اصلی اسلام‌هراسی در اتریش طی دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۱۰ تحلیل شده است و نشان می‌دهد چگونه تهدیدها و اظهارات توهین‌آمیز علیه مسلمانان در اتریش در حال افزایش است. در سال‌های اخیر، تعداد کمپین‌ها، قوانین، سیاست‌ها، سخنرانی‌ها، اظهارنظرها، رویدادها و فعالیت‌های ضدمسلمانان به‌شدت افزایش یافته است.
علاوه‌بر این، اتریش کشوری است که جمعیت غیرمسلمان آن، به‌اندازه خودِ مسلمانان، به تبعیض علیه مسلمانان اعتقاد دارند (هر دو ۵۱ درصد). داده‌ها نشان می‌دهد ۴۰ درصد از مسلمانان بررسی‌شده در اتریش، در واقع در پنج سال گذشته با تبعیض مواجه شده‌اند. موارد زیر برخی مظاهر این اسلام‌هراسی نهادینه‌شده در اتریش را منعکس می‌کند:
- کارزار انتخاباتی خارجی‌ها[۴] در سال ۱۹۹۹ که بر اساس ایجاد وحشت عمومی از مسلمانان با شعارهایی مانند «جلوگیری از نفوذ خارجی»[۵] برگزار شد.
- قانون «ممنوعیت روسری»[۶] مصوب سال ۲۰۱۸ که استفاده از روسری در مدارس ابتدایی را هم برای دانش‌آموزان و هم برای معلمان ممنوع می‌کند.
- «قانون منع پوشاندن چهره»[۷] که در سال ۲۰۱۷ تصویب شد و هدف آن از بین بردن حجاب از فضاهای عمومی بود.
- تعطیلی اماکن مربوط به مسلمانان در ۸ ژوئن ۲۰۱۸ که طی آن ۱۵۰ نفر از جمله امامان و اعضای خانواده آن‌ها تهدید به اخراج از کشور شدند.
فصل سوم کتاب، حاوی طراحی الگوی مطالعاتی است. در این فصل، استمرار سایر مطالعات این حوزه، ترکیبی از متغیرهای مرتبط با جرائم نفرت در سطح فردی و نهادی از یک سو و ترکیب‌بندی پنج‌گانه جرایم نفرت از نظر نوع یا گونه مطرح شده است.
تجربه جرایم نفرت
فصل چهارم کتاب، بازتابِ تحلیل داده‌های آماری حاصل از پیمایش است که طی سال ۲۰۲۰ در اتریش و عمدتاً در شهر وین انجام شده است. به‌دلیل عادی‌سازی اسلام‌هراسی در غرب، ممکن است بتوانیم دوره کنونی را دوره احیای نژادپرستانه نهادی به‌نام احزاب راستگرای یا محافظه‌کار اروپایی بنامیم. آن‌ها با استفاده از «حقایق جایگزین»، به‌منزله سلاحی ایدئولوژیکی، از سازوکارهای ساخت اجتماعی مبتنی بر دین و نژاد به نفع سیاست توسعه نفرت بهره می‌گیرند.
تجزیه‌وتحلیل داده‌های جنایات نفرت در وین با جمع‌آوری ۲۲۶ مورد انجام شده است. این نظرسنجی بر اساس طبقه‌بندی پنج‌گانه جرایم نفرت به دسته‌های سیاست نفرت، عمل نفرت، ایدئولوژی نفرت و نفرت به‌منزله تبعیض و نفرت به‌منزله اسکیماتا انجام شده است. هر یک از این گونه‌ها بر اساس چندین متغیر جداگانه ارزیابی شده است.
در میان این پنج دسته، نفرت به‌منزله اسکیماتا بیش از دیگر موارد مطرح بوده است. این نوع نفرت با طرحواره‌های بین فرهنگی و حساسیت بین فرهنگی سروکار می‌یابد. نتایج نشان می‌دهد که داشتن ظاهر اسلامی (مانند حجاب یا ریش یا «نژاد خاورمیانه‌ای» داشتن) در بروز جرائم نفرت در اتریش تأثیر بسزایی دارد.
[۱]. Muslim Experiences of Hatred, Hostility and Discrimination, Austria 2020
[۲]. Sandew Hirais, secretary of the Decolonial International Network
[۳]. ÖIF
[۴]. Ausländerwahlkampf
[۵]. Stop der Überfremdung
[۶]. headscarf ban
[۷]. Anti-Facial Disguise Act
از نظر شرکت‌کنندگان، مهم‌ترین دلایل توسعه نفرت «ترس از توسعه اسلام»، «توسعه سیاست‌های کلان پسااستعماری» و «سوء‌تفاهم نسبت به اسلام» است. این یافته‌ها، به‌ویژه با مدل نظری و تحقیقاتی مطرح در سراسر کتاب سازگار است. آن‌ها همچنین، سه اقدام محوری «هم‌بستگی در جوامع اسلامی»، «افزایش آگاهی در بین مسلمانان» و «گفتگوی بین فرهنگی/ مذهبی» را اصلی‌ترین راه‌های مقابله با اسلام‌هراسی یاد کردند.
فصل ۴: ۱۰۴
« از نظر شرکت‌کنندگان در نظرسنجی، مهم‌ترین دلایل توسعه نفرت «ترس از توسعه اسلام»، «توسعه سیاست‌های کلان پسااستعماری» و «سوء‌تفاهم نسبت به اسلام» است.»
جمع‌بندی و توصیه‌ها
بخش انتهایی کتاب، جمع‌بندی تحلیل‌های کمّی و کیفی و طرح مجموعه‌ای توصیه‌های راهبردی به جامعه مدنی در اتریش و به جماعات اسلامی در این کشور است. علی‌رغم توسعه اسلام‌هراسی نهادینه‌شده در جامعه اتریش و تأثیر احزاب محافظه‌کار و راست افراطی بر آن، نویسندگان کتاب معتقدند که با مشاوره به جامعه مدنی اتریش می‌توان نشان داد که شعارهای حقوق بشر، مبارزه با نژادپرستی و سایر ارزش‌های غربی جوامع، به ابزاری برای سرکوب اقلیت‌های مسلمان تبدیل شده است. از طرف دیگر، توصیه‌های دیگری نیز برای جوامع مسلمان اتریش پیشنهاد شده است.
به جامعه مدنی
- پرسش از خودِ جوامع مسلمان
- در نظر گرفتن اسلام‌هراسی به‌منزله درد مشترک بشری
- کدگذاری اسلام‌هراسی به‌منزله عنوان نژادپرستی غیرقانونی
۴) مقابله با این تبلیغ که «چندفرهنگی شکست خورده است»
به اجتماعات مسلمان
- تقویت هم‌بستگی از طریق جوامع اسلامی
- افزایش آگاهی در بین مسلمانان
- تقویت گفتگوی بین فردی / فرهنگی / مذهبی
- تعامل از طریق رسانه‌های بین فردی
