اولین نشست بین‌المللی سبک زندگی و سلامت: فرهنگ وفضای مجازی

پروفسور فینبرگ، پروفسور سلمان سعید، پروفسور جان اندرسون، دکتر محمد النواوی، دکتر سحر خمیس میهمانان خارجی و همچنین استاد ممتاز دانشگاه تهران پروفسور علی اکبر موسوی موحدی، پروفسور سعید رضا عاملی ، پروفسور مهدی محسنیان راد،  دکتر مسعود کوثری،  دکتر مصطفی تقوی،   دکتر  یونس شکرخواه ،دکتر محمد خوانساری، امیر منصور یادگاری اساتید ایرانی بودند که  به ایراد سخنرانی پرداختند.

قابل ذکر است که در این نشست علمی پروفسور اندرو فینبرگ استاد دانشگاه سیمون فریزر کانادا و پروفسور سعید رضا عاملی به عنوان سخنرانان کلیدی همایش و دکتر فیروزآبادی رئیس مرکز ملی فضای مجازی و دکتر محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان سخنرانان افتتاحیه و  پایانی نشست به بیان مباحث مهمی در خصوص فرهنگ و فضای مجازی پرداختند..

در ابتدای برگزاری نشست بین المللی سبک زندگی و سلامت:فرهنگ و فضای مجازی آقای دکتر موسوی موحدی، رئیس دبیرخانه پیشبرد علم و فناوری در جهان اسلام به ایراد سخنرانی پرداختند و ضمن اشاره به اهمیت مسئله سلامت و سبک زندگی علت انتخاب این عنوان را نیاز جامعه بشری به ارائه راهکارها در راستای سبک زندگی بهتر بیان کردند. ایشان اظهار داشتند که دستاورد های فناوری بشر همگام با توسعه پایدار نبوده است و آثار ناهنجار گوناگونی را در کره زمین به جا گذاشته است. ایشان با اشاره موضوع اولین نشست سلامت و سبک زندگی، فرهنگ را به عنوان ساختار و زیرساخت رفتاری و عملکردی برای انسان و جامعه برشمردند و در ادامه خاطر نشان کردند که می­باید سبک زندگی سالم از طریق هر ملت و قوم و دین به انسان ها و جامعه بشری عرضه گردد و مردم بهترین آن را انتخاب نمایند. امید دارم که نشست سبک زندگی و سلامت: فرهنگ و فضای مجازی بتواند به نظریه و راهکاری اثر گذار راه یابد و برای جامعه بشری پندی پایدار توصیه نماید تا در محافل بین المللی مانند سازمان ملل، یونسکو و یا دولت های منطقه و سایر کشورها راهنمای عمل قرار گیرد.

در ادامه دکتر سعید رضا عاملی استاد گروه ارتباطات و دبیر علمی نشست بین‌المللی «سلامت و سبک زندگی: فرهنگ و فضای مجازی» سخنرانی افتتاحیه خود را تحت عنوان  «دو فضایی شدن ظرفیت‌های فرهنگ و سبک زندگی و ظهور مسائل جدید فرهنگی» ارائه کرد و ، با ارائه نموداری، تفاوت های فرهنگی در فضای فیزیکی بعنوان مکان و محل زندگی و فرهنگ در فضای مجازی به عنوان فضا و مسیر فراملی و جهانی زندگی را ارائه کرد و مسائل ناشی ار تفاوت فرهنگی در تعامل بین دو فضا را مورد بحث قرار داد.  

رئیس “کرسی فرهنگ و فضای مجازی: دو فضایی شدن جهان یونسکو” در ادامه، از دل تفاوت فرهنگ به عنوان یک امر برخاسته از دین، تاریخ، تمدن، جغرافیا، محلی بودن و خاص بودن و فضای مجازی با خصیصه‌هایی مثل فراملی بودن، فرامحلی بودن، جهانی بودن، همه جا حاضر بودن، تنوع و تکثر داشتن و البته صد درصد صنعتی بودن، به ذکر ظرفیت‌ها و مسائل فرهنگی ناشی از دو فضایی شدن فرهنگ پرداخت

.

دبیر علمی نشست بین‌المللی «سلامت و سبک زندگی: فرهنگ و فضای مجازی» گفت: در گذشته و تا کنون فرهنگ به عنوان «برنامه، محتوا و فرایند زندگی» مرتبط با مکان و در مکان و برخاسته از جغرافیای خاص بوده است. با عملکرد پیدا کردن امور مرتبط با زندگی در فضای مجازی و گسترش عناصر مرتبط با سبک زندگی مثل موسیقی، بازی‌ها، مد و آرایش، تزئینات خانه و شهر و بسیار دیگری از عناصر مرتبط با جنبه‌های جدی زندگی مثل بهداشت، درمان، خدمات اداری و مالی، مدیریت شهری و غیره، «فرهنگ» ظرفیت بزرگ جدیدی پیدا کرده است که از آن می‌توان به «فضای همزمان»، «فضای همه جا حاضر»، «فضای فرازمان و فرامکان» و «فضای جهانی» تعبیر کرد.

دکتر عاملی با تاکید بر دوفضایی شدن مسیر زندگی و قرار گرفتن فضای جدید صنعتی مجازی در کنار محیط قدیمی طبیعی زندگی، افزود: دو فضایی شدن، ظرفیت جدید فضای ارتباطی زندگی را توسعه داده و به نوعی ظرفیت «حضور فرد در همه جهان» را از منزوی‌ترین محیط‌های زندگی اعم از محیط‌های روستایی، شهری، شهرهای کوچک و کلان شهرهای بزرگ جهان فراهم آورده است.

عضو شورای عالی فضای مجازی خاطرنشان کرد: فرامحلی شدن ارتباطات، بانام و بی‌نام شدن ارتباطات، باچهره و بی‌چهره شدن ارتباطات، از بین رفتن فاصله ارتباطی و همه در کنار هم قرار گرفتن و در عین حال «همه از همه جدا شدن جامعه»، بستر جدیدی از ارتباطات اجتماعی را رقم زده است که حداقل در چند دهه آینده، مسائل اجتماعی جدی را ایجاد می‌کند. این نوع مسائل، حساسیت‌های متفاوتی را در جهان به‌وجود می‌آورد و در عین حال مسائل مشترکی را برای همه جوامع انسانی تولید می‌کند. لذا مسائل برخاسته از دوفضایی شدن فرهنگ و شکل‌گیری فرهنگ مجازی، می‌تواند مسئله سازمان‌های بین‌المللی خصوصاً یونسکو، سازمان کنفرانس اسلامی، یونیسف و بسیاری از نهادهای وابسته به کنفرانس اسلامی و سازمان ملل متحد باشد.

دکتر عاملی، سرفصل‌هایی از مسائل فرهنگی برخواسته از دو فضای شدن فرهنگ را که می‌توان به عنوان موضوعات پژوهش علمی و طرح موضوع در محافل بین‌المللی فرهنگی ارائه کرد در قالب نمودار درج شده در این خبر مطرح کرد و پس از ذکر چالش‌های اساسی فرهنگی در ترکیب فضای فیزیکی و فضای مجازی، به عنوان راه حل تقویت فرهنگ از فرهنگی کردن، بومی‌سازی، انسانی کردن و متناسب‌سازی فناوری با طبیعت انسان صحبت کرد و گفت: بازسازی و یا خلاقیت در تولید نرم‌افزارهای متناسب با ارزش‌های الهی منتهی به سلامت فرد، جامعه و سبک زندگی می‌شود.

مدیر علمی این همایش ادامه داد: آینده شناسان می‌گویند این فضا را دیگر نمی‌توان به صورت خطی تحلیل کرد. در مطالعات آینده اندیشی، نگاه به گذشته الگوریتم آینده یا خط رگرسیون آینده را تشخیص می‌دهد و از بین نقاط، مسیر ترسیم خطوط را مشخص می‌کند.

دکتر سید ابوالحسن فیروز آبادی؛ دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی در سخنرانی بعدی افتتاحیه این نشست گفت: ما باید در حوزه سیاست گذاری مشکلات را با توافق و اجماع حل کنیم البته اجماع کلی امکانپذیر نیست اما باید تا قبل از شکل گیری فضای مجازی به یک اجماع نسبی در تصمیم گیری ها دست یابیم چرا که هر گونه عدم اجماع باعث عدم توفیق در سیاست گذاری می شود.

دکتر فیروزآبادی تاکید کرد: این فضا از خصایص فشردگی زمانی, مکانی و بصری برخوردار است و این باعث می شود که فضایی که ایجاد می شود به مراتب بزرگ تر از فضای حقیقی باشد البته آغاز آن از نقطه واقعی است ولی ادامه آن وابستگی کمی به فضای حقیقی دارد و تفاوت در هنجارها، باورها و ارزش ها در این فشردگی ایجاد خواهد شد و ما را با تغییرات فرهنگی سریعتر از شرایط عادی مواجه می کند.

وی تصریح کرد: این فضا فضای فعالی است چون مبتنی بر شناخت و خرد است و بر همین اساس تعیین روابط بین عناصر آن به سادگی امکانپذیر نبوده و روابط علی به سادگی قابل کشف نیستند.

رئیس مرکز ملی فضای مجازی گفت: بشر سیاست گذاری را در فضای واقعی در بستر زمان در سال های طولانی فرا گرفته اما ایا همان روش های سیاست گذاری که ما در حوزه فضای واقعی داریم قابل تعمیم در فضای مجازی است؟ واقعیت این است که این فضا هنوز شکل نگرفته و آینده آن حتی برای کسانی که بازیگران اصلی این فضا هستند نیز روشن نیست البته در این فضا سازی کسانی رهبری داشته و نقش برجسته‌تری دارند.

پرفسور آندرو فینبرگ؛ استاد دانشگاه سیمون فریزر کانادا سخنران آخر افتتاحیه نشست بین‌المللی سبک زندگی و سلامت: فرهنگ و فضای مجازی بود. وی در این نشست گفت: اینترنت برای دموکراسی ارزشمند است. ایرانی‌ها دوست دارند اینترنت با فرهنگشان هماهنگ باشد.

پروفسور اندرو فینبرگ سپس افزود: جوامع آنلاین هر چند درگیر سیاست هم هستند اما بیشتر به زندگی توجه دارند و عقاید خود را برای یکدیگر به اشتراک می‌گذراند.

این استاد دانشگاه کانادا همچنین گفت: درست است که استفاده سیاسی از اینترنت وجود دارد اما باید در نظر داشت که اینترنت یک مفهوم تکنیکی است و نمی‌شود زندگی اجتماعی را از بحث تکنولوژی جدا کرد.

وی با اشاره به این نکته که ویژگی‌های اینترنت ممکن است در آینده تغییر کند، گفت: اینترنت هنوز کامل نیست و نهایی نشده است. فناوری تکامل پیدا می‌کند و باید ببینیم چه إمکانات فنی و حقوقی دیگری باید وارد حوزه اینترنت شود که کاربردش تعمیم پیدا کند.

آندرو فینبرگ سه آینده را برای اینترنت پیش بینی کرد و افزود: ١ – الگوی اطلاعاتی ٢-الگوی مصرفی ٣-الگوی جامعه‌ای سه آینده‌ای هستند که می‌توان برای اینترنت در نظر گرفت.

وی در توضیح الگوی اطلاعاتی گفت: بحث اشاعه اطلاعات از طریق اینترنت در دهه ١٩٨٠ میلادی مطرح شد. در الگوی اطلاعاتی، نقش اینترنت در توزیع اطلاعات و افزایش دسترسی جامعه به اطلاعات در آینده است.

تشریح الگوی مصرفی محور دیگر صحبت‌های پروفسور آندرو فینبرگ بود و در این رابطه اظهار کرد: هدف اینترنت در ابتدا تجاری بوده و بازار جدیدی در حوزه اینترنت شکل گرفته است. طبعا وقتی بیزینس افزایش پیدا کند مصرف هم بیشتر خواهد شد و اینترنت سرعت بالا برای کاربران به نوعی دامن زننده بحث مصرف گرایی است.

این استاد دانشگاه افزود: الگوی جامع گرا نیز الگویی است که امروز ما با آن روبرو هستیم و امکان ارتباطات آزاد در فضای مجازی بین افراد و گروه‌ها و ارتباطات انسانی در شبکه‌های مجازی را مهیا کرده است.

آندرو فینبرگ همچنین در بخشی از صحبت‌هایش به نگاه مردم ایران به اینترنت ابراز علاقه کرد و گفت: به مردم ایران علاقمند شده‌ام چون آنها دوست دارند اینترنت را طوری شکل دهند که با فرهنگ و سیاست شان هماهنگ باشد. تکنولوژی امکان این تطبیق سازی و همخوانی با فرهنگ بومی را ممکن می‌سازد.

پروفسور جان اندرسون استاد دانشگاه واشنگتن دی سی به عنوان اولین سخنران جلسه اول نشست بین‌المللی سبک زندگی و سلامت: فرهنگ و فضای مجازی، به سخنرانی در رابطه با « فرهنگ، سبک زندگی و انقلاب اطلاعات در جهان اسلام» پرداخت و گفت: در حال حاضر از اینترنت برای ارائه آموزش در مدارس و حوزه های اسلامی استفاده می‌شود.

وی با بیان این نکته که اینترنت در حال حاضر تمام جهان اسلام را گرفته است، گفت: علاوه بر استفاده از اینترنت برای ارائه آموزش در مدارس و حوزه‌های اسلامی، ارائه نصیحت‌های مذهبی و حتی سرگرمی از دیگر کاربردهای فرهنگی اینترنت برای جهان اسلام است.

اندرسون در رابطه با فضای اینترنت تشریح کرد: فضای اینترنت، فضایی است که علاوه بر آن که می توان گفتگوی انتقادی در آن داشت، می‌تواند طریقی برای مطرح کردن أرزشها و همچنین ارتباط بین مذاهب و اشتراک گذاری و انتقال داده‌ها باشد.

وی تأکید کرد: اینترنت به فرهنگ افراد طبقه متوسط تبدیل شده است. خانواده‌های طبقه متوسط از طریق اینترنت به دنبال کار و آموزش هستند. با اینترنت، طبقات مختلف اجتماع را می توانیم بشناسیم.

استاد دانشگاه واشنگتن دی سی با اشاره به این موضوع که ریشه اینترنت اصلا در ارتباط نیست بلکه در بحث محاسبات است گفت: چون طراحی اولیه اینترنت برای محاسبات بود و بعدها منجر به توسعه نرم افزارهایی شد و هدف‌هایی چون تحقیقات و سازمان‌ها مدنظر قرار گرفت در نهایت به زندگی اجتماعی تعمیم پیدا کرد. بنابراین در اینترنت باید جنبه محاسباتی را از زندگی اجتماعی تفکیک کرد.

این استاد ارتباطات به تفاوت اینترنت و رسانه پرداخت و گفت: اینترنت با رسانه‌ها تفاوت دارد. وقتی بحث مطالعه اجتماعی اینترنت مطرح می‌شود باید گروه‌های مرجع و عملی داشته باشیم و به بافتارسازی پیام (مقوله بندی) توجه کنیم. فرآیند بافتارسازی بسیار مفید بوده و از طریق آن می‌توانیم اطلاعات را مقوله بندی کرده و تجربیات خود را با استفاده از طبقه بندی در اختیار دیگران قرار دهیم.

وی تأکید کرد که « باید بحث فرهنگ و سبک زندگی را وارد حوزه اینترنت کنیم، چون این بیشتر به خانواده‌های طبقه متوسط ارتباط دارد و این طبقه بیشترین استفاده از اینترنت را دارند

دکتر مهدی محسنیان راد؛ استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) در این نشست به سخنرانی با عنوان «پیامدهای نابرابری جهانی در دوفضایی شدن» پرداخت و با اشاره به تقسیم‌بندی دوگانه فضای واقعی و فضای مجازی و نظریه «دو فضایی شدن جهان» دکتر سعیدرضا عاملی و همچنین تقسیم‌بندی سه‌گانه شبکه‌های اجتماعی شامل دوران قبل از ابزارهای ارتباطات راه دور (نسل اول)، ارتباطات شبکه‌ای در دوران حضور همگانی پست، تلگراف و تلفن (نسل دوم) و شبکه‌های اجتماعی موجود در فضای وب (نسل سوم)، گفت: بر اساس یافته‌های آماری در حال حاضر، کشورها در جهان معاصر، بر اساس سهم حضور هر یک از این سه نسل به سه دسته قابل تقسیم هستند.

استاد ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)، در برشمردن این سه دسته از کشورها به کشورهایی که «اکثریت جمعیت آنان در شرایط نسل اول به سر می‌برند»، «کشورهایی که اکثریت جمعیت در شرایط نسل دوم، در کنار دو اقلیت نسل اول و نسل سوم هستند» و «کشورهایی که در کنار دو اقلیت نسل اول و دوم، اکثریت جمعیت در شرایط نسل سوم زیست می‌کنند» اشاره کرد و افزود: با این دسته‌بندی، می‌توان گفت که اکثریت جمعیت دسته اول و دوم، عملاً «فضای مجازی» را تجربه نکرده و اصولاً مشمول پیامدهای دوفضایی شدن نشده‌اند.

دکتر محسنیان راد تصریح کرد: اگرچه اکثریت جمعیت کشورهای هر دو دسته اول و دوم فقط در «فضای واقعی» به سر می‌برند، اما گویی با توجه به تفاوت ارتباط مستقیم با غیرمستقیم، فضای ارتباط‌گران دسته اول واقعی‌تر از دسته دوم است و مشابه همین وضعیت را می‌توان در کشورهایی دید که اگرچه اکثریت جمعیت‌شان در شرایط نسل سوم زیست می‌کنند، اما جمعیتی که «فضای مجازی» آن‌ها از اینترنت پرسرعت، با پهنای بالا و فاقد فیلترینگ ساخته شده است، متفاوت با کشورهایی است با همان درصد جمعیت، اما محاط در اینترنت با پهنای کم، سرعت کم و در معرض فیلترینگ.

وی با بررسی نابرابری جهانی از منظر سه نظریه «اکوسیستم یا بوم‌سازگان ارتباطی»، «سه گونه‌ای شبکه‌های اجتماعی» و «فضای مجازی و دوفضایی شدن جهان»، گفت: اصطلاح بوم‌شناسی رسانه‌ای در سال ۱۹۷۰ میلادی به کار برده شد و مبین روابط نمادین میان مردم، فناوری‌های رسانه‌ای آنان و شیوه مصرف آن فناوری‌هاست. در سال ۲۰۱۴ اصطلاح جدیدی به نام اکوسیستم ارتباطی مطرح شد به این معنا که همان طور که اکوسیستم های مختلفی داریم، در دنیای معاصر نیز اکوسیستم‌های ارتباطی مختلفی داریم و آدم‌ها در آن اکوسیستم زندگی می‌کنند.محسنیان راد افزود: به تقلید اکوسیستم که حاصل تعامل ارگانیسم، ماده و انرژی است، اکوسیستم ارتباطی عبارت است از ترکیب پیام توده شده، ابزار و وسایل ارتباطی و تمام هنجارهای نوشته و نانوشته و قانون و غیرقانون. اکوسیستم کشورهای مختلف اسلامی اعم از کشورهای مختلف اسلامی، در حال توسعه و توسعه یافته، با یکدیگر فرق می‌کند چون عوامل اکوسیستم گاهی به‌روز ترکیب می‌شوند.

این استاد ارتباطات با بیان اینکه اکوسیستم در نظام‌های غیردموکراتیک «اجباری» است، خاطرنشان کرد: یک نابرابری اکوسیستم ارتباطی در دنیای معاصر وجود دارد که کاهش این نابرابری جهانی منوط به «امکانات و اراده ملی» و «امکانات و اراده فردی» است.

دکتر محمد النواوی در ابتدای جلسه دوم این نشست با موضوع «فضای مجازی اسلامی میان هویت‌های جمعی و واگرنه: زمینه‌ای برای دیپلماسی ایمان»، سخنرانی کرد.

ایشان یکی  از اهداف دیپلماسی بر اساس ایمان را برقراری صلح و جلوگیری از تقابل مذاهب دانست و گفت: مسلمانان از طریق اینترنت می‌توانند سوالات اساسی خود درباره مذهب را در یک فضای دموکراتیک و آزاد مطرح کنند. همچنین این بستر می‌تواند باعث گفتگوی تمدن‌ها و حل اختلافات بین اسلام و غرب شود.

وی با بیان اینکه وب‌سایت‌های اسلامی موجب ایجاد “محیط سایبر اسلامیک”با توجه به دیپلماسی شده است، افزود: امت دیجیتال با حضور خود در فضای وب می‌توانند با فعالیت‌هایی نظیر قرائت قرآن در وب، اثرگذار باشند.

دکتر امیر منصور یادگاری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز با طرح مفهوم حیات طیبه و زندگی گوارا به عنوان معیار سبک زندگی اسلامی ایرانی، تأمین توأمان مصلحت و سعادت دنیا و آخرت را هدف این سبک زندگی معرفی کرد و گفت: فضای مجازی، سیل محصولات و خدمات به سمت کشورهای غیر غربی و مصرف زدگی در این کشورها را چند برابر کرده است.

 وی از تسلط به عنوان هدف سرمایه‌داری و از مصرف زدگی و وادادگی و احساس تهی دستی در برابر سیل محصولات و خدمات به عنوان رهاورد سرمایه داری نام برد و گفت: سبک زندگی مبتنی بر حیات طیبه، به دنبال پیشرفت و تعالی و خودباوری و اندیشه ورزی است.

دکتر یادگاری راهبرد مقتضی برای کشورهایی که از سبک زندگی در مقابل سرمایه داری برخورداند را تعدیل سرعت عرضه و مصرف توسط حاکمیت دانست و رویکردهای ایجابی فناوری اطلاعات در ایران را به این ترتیب توصیف کرد:

١.ایجاد بسته ها و توسعه ابزارهای کارآمد برای توسعه خدمات مجازی تعلیمی و تربیتی

٢.حمایت از توسعه خدمات برآمده از مؤلفه های بومی فرهنگ اسلامی ایرانی

٣.ممانعت از تبلیغات بازرگانی مروج فرهنگ مصرف گرایی در ایران

۴.تخصیص درصدی از درآمد حوزه کسب و کار به توسعه فرهنگ

سپس دکتر مسعود کوثری؛ عضو هیئت علمی گروه ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در سخنرانی بعدی این نشست با عنوان «فضای سوم، فرهنگ و سلامت اجتماعی» گفت: فضای سوم یک فضای ساختگی است که زمانی در دنیای واقعی ساخته می‌شود و زمانی دیگر در دنیای مجازی. ما در فضای سومی زندگی می‌کنیم که نه در دنیای واقعی است و نه در دنیای مجازی.

عضو گروه ارتباطات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران افزود: مشکل اجتماعی فضای سوم، وقتی خود را بروز می‌دهد که ما ظاهرا در فضای واقعی زندگی می‌کنیم اما بیشتر زمان‌مان در تعاملات فضای مجازی صرف می‌شود. این مسئله باعث انزوای اجتماعی می‌شود و می‌توان آن را اعتیاد الکترونیکی نامید.

وی افزود: در دهه جدید، مشکل بر سر محتوای اینترنت نیست بلکه مشکل در نحوه تعامل با فضای مجازی است بنابراین مشکل اصلی در دهه آتی برای جهان اسلام، دنیای غرب و کل جهان این است که چطور تعاملات را مدیریت کرده و بین دو فضای واقعی و مجازی تغییر کنیم؟ دائم بین دو جهان، سوئیچ می‌کنیم؛ در واقع زندگی دوگانه داریم و هر کدام از این دو جهان نیازمند مهارت‌های خاص خود است.

دکتر کوثری خاطرنشان کرد: در فضای سوم، نیازمند مهارت‌های جدید برای زندگی هستیم که این مهارت‌ها تنها ناظر بر چگونگی کار با موبایل و کامپیوتر نیست بلکه به شاخص‌ها و مهارت‌های جدید اجتماعی برای دستیابی به سلامت اجتماعی نیاز داریم و زندگی در فضای سوم مستلزم این است که تمدن و فرهنگ را دوباره تعریف کنیم.

وی با بیان اینکه برای درک مفهوم فضای سوم باید تعریف جدیدی از جامعه و تعاملات اجتماعی ارائه دهیم، تصریح کرد: به نظر می‌رسد تمدن نوعی بازی خواهد بود نه ترکیبی از متن‌ها؛ مشکل ما در فضای سوم، این نیست که چطور به متون اسلامی در اینترنت دسترسی پیدا کنیم بلکه مسئله این است که چطور می‌توانیم این متون را مدیریت کنیم.

دکتر سلمان سعید؛ استاد علوم سیاسی دانشگاه لیدز انگلیس با موضوع “اسلام هراسی در فضای مجازی؛ رویکرد انتقادی به مطالعات مسلمانان” در سخنرانی آخر جلسه دوم نشست صحبت کرد. وی با طرح موضوع هویت عجین شده با سیاست و سیاسی شدن فرهنگ در اینترنت گفت: در اینترنت یکی از بحث هایی که مطرح می شود، تریبون است؛ تریبونی که هویت خود را در آن مطرح کنیم. بنابراین اینترنت یک تریبون است که خود را در بستر آن می توانید مطرح کنید.

وی با بیان اینکه اینترنت عقل و خرد ندارد، یادآور شد: هر چه که در اینترنت آپلود شود، اینترنت همان را تکرار و اکو می کند بنابراین اینترنت چیزی تولید نمی کند. اما حضور در اینترنت نیازمند مهارت هایی است.

دکتر سلمان سعید با ذکر این مقدمات اظهار داشت: برای اینکه بتوانیم در حوزه اینترنت موفق باشیم باید بتوانیم در حوزه اینترنت، گفتگو و تعامل کنیم و آنجا محل امر و نهی نیست. در این بستر می توانیم سواد را بالا ببریم و با افزایش دانش می توانیم بهتر به مفاهیمی نظیر اسلام هراسی بپردازیم

دکتر سحر خمیس؛ دانشیار گروه ارتباطات دانشگاه مریلند سخنران اول جلسه سوم در بعدازظهر روز نشست بود. وی در سخنرانی با موضوع «رویکردهای اسلامی در عصر دیجیتال : فرصت‌ها، چالش‌ها و چشم‌اندازهای آینده»، با بیان اینکه اینترنت یک صدای جایگزین برای رسانه‌های دیگر است، به تشریح  فرصت‌ها و چالش‌های موضوع مورد سخنرانی خود پرداخت و گفت:

·         کاربران آموزش‌ندیده: خیلی افراد هستند که آموزش رسمی در زمینه مذهبی ندیدند اما دائم در مباحث مسلمانان شرکت می‌کنند.

·         صاحب‌نظر مذهبی کیست؟: در فضای مجازی باید به صدای چه کسی گوش داد؟ برخی کاربران که برخی آموزش‌دیده بوده و برخی آموزش‌دیده نیستند، فتوا می‌دهند.

·         مطلق‌گرایی کاربران: کاربران درباره یک موضوع یا کاملا موافق و یا کاملا مخالف هستند؛ این درحالیست که رسیدن به اجماع درباره برخی مباحث لازم است.

·         برخوردهای خشونت‌آمیز: در جریان مباحثات، شاهد برخوردهای خشونت‌آمیز و انتقادهای شدید و قطبی شدن هستیم.

·         فقدان حضور علما و روحانیون : بهتر است روحانیون در سایت‌ها حضور داشته باشند.

·         امکان بی‌نام و نشان بودن کاربران: برخی کاربران بخاطر ترس از دستگیری، اسم و ماهیت خود را ذکر نمی‌کنند که این یک شمشیر دولبه است. 

وی سپس به فرصت‌ها اشاره کرد و گفت:

·         اسلام از سایر ادیان سریع‌تر در حال رشد و نمو است و می‌توانیم از طریق اینترنت، ترویج ایمان و دین را داشته باشیم و پیام اسلام را به جمعیت‌های مختلف برسانیم.

·         اینترنت اجازه می‌دهد امت دیجیتال، جهان‌شمول‌تر و پویاتر شود و با یکدیگر تعامل وسیع‌تر داشته باشند و درها برای گوش دادن به صداهای مخالف و صداهای جایگزین باز شود.

·         فضای مجازی باعث می‌شود زنان مسلمان بتوانند خود را ابراز کنند و صدای‌شان شنیده شود.

·         فضای مجازی این امکان را بوجود می‌آورد که تفاسیر جدید از ارزش‌ها مطرح و به اشتراک گذاشته شود و این باعث درک متقابل بین ادیان و مذاهب مختلف می‌شود.

·         اینترنت ظرفیت دموکراتیزه شدن و فعالیت در حوزه آنلاین را ایجاد می‌کند و خیلی جوانان هستند که صحبت‌های خود را از طریق آنلاین مطرح می‌کنند.

·         رسانه‌های آنلاین نقش زیادی در تغییرات سیاسی و ایجاد اتحاد و همبستگی و نزدیک کردن عقاید دارند هر چند که گاهی این رسانه‌ها گاهی باعث تعمیق اختلافات نیز می‌شود.

دکتر مصطفی تقوی، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف در سخنرانی بعدی این نشست با موضوع «تأملی در نسبت دین و فضای مجازی»، به آراء فینبرگ، فیلسوف تکنولوژی بدیل‌اندیش پرداخت و گفت: فینبرگ نظام تکنیکی، فعلی را که معتقد است مبتنی بر ارزش‌های سرمایه‌داری شکل گرفته است، نامطلوب می‌داند و در جستجوی راهی به رهایی از آن است. او به مدرنیته بدیل معتقد است که می‌توان آن را مبتنی بر ارزش‌های دموکراتیک، با سیاست‌گذاری مناسب و جلب مشارکت عمومی، محقق ساخت.

در بخش دیگری از سخنرانی‌ها دکتر مصطفی تقوی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف بیان کردند  در جوامعی که سیاست‌گذاران آن، به دنبال تحقق اسلام در عرصه‌های گوناگون جامعه، از جمله عرصه عملی آن هستند، طبیعی است که این مبنای ارزشی، از دین اخذ شود؛ بخصوص دینی که مدعی است علاوه بر رازهای سعادت اخروی، رازهای سعادت دنیوی را نیز تبیین کرده است. تبیین بهتر نسبت ارزش‌های دینی و تکنولوژی، مستلزم مفهوم‌سازی است که سیموندون برای اولین بار مفهوم “فرآیند انضمامی کردن” را در این خصوص مطرح می‌کند و به دنبال تکنولوژی‌هایی است که با الزامات محیطی و تکنیکی سازگار باشند و تحقق چنین تکنولوژی‌هایی را نتیجه فرآیند انضمامی کردن می‌داند.

وی با بیان اینکه فضای مجازی مطلوب در جوامع اسلامی باید نتیجه انضمامی کردن بر مبنای ارزش‌های اسلامی باشد، خاطرنشان کرد: فضای مجازی بخشی از فضای تکنیکی است. فضای تکنیکی بخشی از نظام عملی است و نظام عملی بخشی از تمدن است که دارای وجوه گوناگونی مانند نظام نظری، ساختارهای مادی و اجتماعی و شبکه درهم‌تنیده از نیازها است. نمی‌توان در انضمامی کردن بر مبنای ارزش‌های دینی، جزئی‌نگرانه عمل کرد و وجهی از تمدن را دید و وجهی دیگر را رها کرد.

دکتر یونس شکرخواه؛ سرپرست گروه آموزشی مطالعات اروپای دانشکده مطالعات جهان در سخنرانی آخر این نشست ضمن اینکه فرهنگ، فضای سایبر و جامعه اطلاعاتی را به عنوان اضلاع یک مثلت نامید، رفتار جوامع در برابر فضای سایبر را در قالب شاخص‌های ۵گانه جامعه اطلاعاتی بررسی کرد و گفت: گروه اول (Skaters) به گونه‌ای شتابان در مسیر دنیای دیجیتال گام برمی‌دارند، گروه دوم (Striders) با گام‌های بلند و موثر در راه دیجیتالی شدن حرکت می‌کنند، گروه سوم (Sprinters) در صدد هستند راه‌های استفاده هر چه بیشتر از تکنولوژی‌ها را فراهم آورند، گروه چهارم (Strollers) مسائل دیجیتال را چندان جدی نمی‌گیرند و محدودیت‌های مالی هم دارند و گروه پنجم (Starters) نیز جزو تازه‌واردان به عرصه دیجیتال به حساب می‌آیند.

عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان با بیان اینکه افراد حاضر در گروه اول (Skaters) پیشتازان تغییرات فضای سایبری هستند، خاطرنشان کرد: افراد این گروه در دایره سایبر قرار می‌گیرند نه در دایره رسانه‌های الکترونیک و رسانه‌های چاپی و نه در کهکشان شفاهی.

این مدرس ارتباطات تصریح کرد: به نظر می‌رسد دو عامل از بین رفتن برخورد طبقاتی با تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و همچنین ارزان‌تر شدن این تکنولوژی‌ها نظیر نقش اپلیکیشن‌ها روند کاربرد وسیع تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و اطلاع رسان را از جنبه‌ی تاثیر بر فرهنگ تسریع کرده است.

در ادامه مراسم دکتر یونس شکرخواه عضو هیئت علمی گروه مطالعات بریتانیا دانشگاه تهران درباره فرهنگ و فضای مجازی تنها به طرح یک نکته اکتفا کرد و گفت: در فضای سایبر محیط‌های فرهنگی دچارگسست‌هایی شده که این گسست باعث شده یک جهان ارتباطی واقعی-مجازی دایر شود. فرد در خانه‌اش نشسته است و در حالی که روی «موس‌پد» خود جهانگردی می‌کند، همزمان با یک دنیای بزرگتر با تمام تفاوت‌های فرهنگی آن ارتباط می‌گیرد. بنابراین دیدن آدم‌هایی در این دوره که غذای بنگلادشی می‌خورند، ادکلن فرانسوی می‌زنند، شلوار ایرانی می‌پوشند و کت ایتالیایی دارند، چندان عجیب نیست. مات شدن هویت‌ها محصول تلاقی فرهنگی در فضای سایبری است که باید سمت و سوی خود را در آیند نشان دهد و به عبارت بهتر از جنبه سنت و مدرنیته یا ترکیب این دو اعلام وضعیت کند.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در بخش دیگر سخنانش به موضوع «فرهنگ و فضای سایبر: ملاحظات سه ضلع فرهنگ، فضای سایبر و جامعه اطلاعاتی» پرداخت و یادآور شد: هشتمین خط عمل جامعه اطلاعاتی، یعنی «تنوع فرهنگی و هویت»، خاص فرهنگ است که اگر درست تعقیب شود تاثیرات عمیقی بر عرصه فرهنگ باقی خواهد گذاشت.

در جلسه اختتامیه این نشست دکتر سعیدرضا عاملی به جمع بندی نشست پرداخت و اظهار داشت: بر این مبنا که «قدرت انتخاب» توسعه پیدا کرده است، ما باید در تولید خدمات و محتوا، ظرفیت خلاقانه لازم را فراهم کنیم تا بهترین‌ها را در معرض فرهنگ اسلامی ایرانی و سایر فرهنگ‌های جهان قرار دهیم. در همین راستا سطح تولید فرهنگ و مخاطب محتوا فرهنگی از عرصه محلی و ملی به عرصه فرامحلی و جهانی توسعه پیدا کرده است، لذا همچون پیام دین، پیام‌های فرهنگی باید جهانی باشد. وی همچنین به بحث درباره سنت و فرهنگ در فضای مجازی پرداخت و گفت: شاید اصلا بحث سنت در دوره سنتی شدن و سنتی بودن، ادبیات مشخصی نداشت. به مجرد این که تجدد به وجود آمد، در آینه‌ تجدد، سنت بزرگ شد و اهمیت پیدا کرد، بنابراین توجهات به سمت سنت پیش رفت.

ایشان تاکید کرد که  اساسا نوستالژی‌های بازگشت به سنت از دل تجدد بیرون می‌آید. اگر جامعه ایرانی، خارج از ایران را ببینید، متوجه می‌شوید توجه آنها به سنت بیشتر از خود ایرانی‌هایی است که در ایران زندگی می‌کنند. فضای مجازی می‌تواند یک فرهنگ‌ مرکز را به حاشیه ببرد.

رئیس انجمن علمی مطالعات جهان در پایان نشست «سلامت و سبک زندگی: فرهنگ و فضای مجازی» تقویت سواد اینترنتی را به عنوان یک راه حل دانش‌بنیان و حکمت‌بنیان برا ی ارتقای دانش، معرفت و نگاه انتقادی به فضای مجازی را مورد تاکید قرار داد و گفت: با تقویت فردیت برخواسته از توسعه دسترسی به اطلاعات، با فرد قدرتمندتر و انتخاب‌گرتر مواجه شده‌ایم که به هیچ وجه سیاست‌های محدودکننده صرف نمی‌تواند مسیر فرهنگی و هویت را تقویت کند و باید بر تقویت علم و عقلانیت تاکید شود.

مدرس ارتباطات دانشگاه تهران اظهارکرد: با وضعیت فناوری امروز راهی نداریم جز این که درگیر محیط بشویم و این مهم‌ترین توصیه‌ای است که باید به عنوان یک سیاست از درون این نشست بیرون بیاید. باید حل مسأله کنیم و ببینیم چه کارهایی می‌توانیم برای حفاظت از فرهنگ انجام دهیم. حفاظت از فرهنگ خودش یک اصالت جدی دارد. اگر فرهنگ نتواند درست و به صورت طبیعی تغذیه شود، به صورت ناگهانی با یک پرتاب جدی مواجه می‌شویم. با آدم‌های تکه پاره‌ای که به لحاظ ذهنی هیچ انسجامی ندارند و آدم‌های گمگشته‌ای هستند که نمی‌توانند ارتباط درونی برقرار کنند.

دکتر عاملی با اشاره به این که اگر ارتباط درونی شکل نگیرد ارتباط بیرونی دچار اختلال می‌شود، گفت: اگر ارتباط درون فردی به وجود نیاید، نمی توان ارتباط بیرونی را معنا بخشید و ارتباط درونی و بیرونی در گم گشتگی فرهنگی کاملا آسیب پذیر است،  لذا ناگزیر هستیم به موضوع فرهنگ و فضای مجازی از حیث سیاستگذاری بپردازیم.

ایشان اظهار کردند: شاید بعضی‌ها بگویند فرهنگ اساسا یک امر ساختنی نیست و از واژه فرهنگ سازی خوششان نیاید و به تعبیری که ما استفاده کردیم به فرهنگ سازی یک بعد منفی بدهند ولی به هر حال اگر کسانی مشغول فعالیت بشوند، خلاقیت خودش زمینه‌ساز قاعده‌های بزرگ است. اگر خلاقیتی در هنر و ادبیات به وجود بیاید خلاقیتی در حوزه‌ی فضای مجازی و در اپلیکیشن‌ها به وجود می‌آید.

او تصریح کرد: سواد رسانه ای هم ناظر بر ابعاد فنی و استفاده حرفه ای از ابزار اتصال به اینترننت است  و هم شامل نگاه انتقادی به محتوا و خدمات است که کاربر بتواند تشخیص بدهد چه چیزی را باید استفاده کند و چه چیزی را استفاده نکند و آدرس های این فضا را بفهمد. ما در فضای واقعی آدرس ها را می‌دانیم و به بعضی از آدرسها نمی‌رویم پس بهترین راه حل برای انتخاب مسیر درست و راه حل اساسی برای حفاظت از دینداری و فرهنگ جامعه و حفاظت از ارزش‌های جامعه این است که ما بخواهیم فرد تقویت بشود و از تقویت فرد به اصلاح فرهنگ بپردازیم.

عضو شورای عالی فضای مجازی در پایان به افزایش سواد و دانش در بین مردم توصیه کرد و گفت: افزایش سواد و دانش و تقویت عقلانیت یک راه بسیار کارآمدی است که توصیه دینی ما نیز بر آن است. قرآن و خداوند با انواع واژگان متفاوت ما را دعوت به عقل و علم و دعوت به دوری از جهالت می کنند.

دکتر عاملی به بیان این نکته اشاره کردند که: قرآن می‌گوید آیا برابرند کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند؟ پس قطعا دانایی سرمایه بزرگ زندگی سالم و سبک زندگی سالم است و امیدوارم همه ما بتوانیم در این مسیر حرکت کنیم.

دکتر محمود واعظی؛ وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در اختتامیه و پایان این نشست به تشریح دو تفکر رایج در جامعه در زمینه اینترنت و فضای مجازی پرداخت و گفت: یک تفکر این است که همواره دنبال این هستند که ما و دیگران را راهنمایی کنند به اینکه همه چیز را باید ببندیم. گروه دیگر نیز معتقد هستند که از طریق توسعه فضای اینترنت می‌توانیم به اهداف خود برسیم.

وی با بیان اینکه فرصت و تهدید پدیده فضای مجازی در همه جوامع با همدیگر وجود دارد، بر تقویت فرصت‌ها و شناسایی تهدیدها از طریق فرهنگ‌سازی و آموزش تاکید کرد و گفت: دولت یازدهم با وجود فشارهایی بر دولت وارد می‌شود، سیاست توسعه فضای مجازی را انتخاب کرده است چون چاره‌ای جز این نیست و فضای مجازی، خواه ناخواه، در حال گسترش است.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با یادآوری اینکه دنیا به سوی دسترسی آزاد به اطلاعات می‌رود، خاطرنشان کرد: دسترسی آزاد به اطلاعات از حقوق اولیه هر شهروند است و در این میان، نخبگان، رسانه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها باید نقش آگاهی‌بخشی ایفا کنند؛ بنابراین نمی‌توانیم بالای سر هر کسی یک مأمور بگذاریم؛ وظیفه حاکمیت نیز ارتقای آگاهی در جامعه است.

وی افزود: در ابتدای دولت یازدهم ۲۵۰ روستا اینترنت داشتند که امروز این آمار به ۱۵ هزار روستا رسیده و امیدواریم تا پایان سال ۹۴ به ۲۵ هزار روستا برسد و تا پایان سال ۹۵ هیچ روستای بالاتر از ۲۰ خانوار در کشور وجود نداشته باشد که از اینترنت بی‌بهره باشد. 

این نشست در غروب روز چهارشنبه ۳۰ دیماه با جلسه پرسش و پاسخ از وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پایان یافت.

وی بر افزایش تلاش‌ها برای تولید محتوای فاخر تأکید کرد و افزود: تولید محتوای داخلی باید به گونه ای باشد که مردم احساس کنند نیازهای آنها به طور کامل برآورده شده است.

دکتر واعظی توجه به عدالت دیجیتالی را بسیار مهم دانست و گفت: دستاوردهای بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات نباید فقط در اختیار عده ای خاص قرار گیرد و دیگران از آن محروم باشند.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: افزون بر دولت الکترونیک به دنبال ایجاد دولت همراه در کشور هستیم.

به گفته واعظی، اکنون تعداد شماره تلفن های کشور از جمعیت بیشتر شده و ۱۰۰ میلیون سیم کارت نیز در کشور موجود است.
وی شمار تلفن های هوشمند کشور را ۲۰ میلیون دستگاه اعلام کرد و افزود: این امکانات اجازه می دهد دولت همراه در کشور اجرا شود.
دکتر همچنین واعظی به اتصال ۶۷ دستگاه اجرایی کشور به پروژه دولت همراه اشاره کرد و گفت:  تلاش می شود دیگر دستگاه ها نیز مرحله به مرحله به دولت همراه متصل شوند و مردم ارتباط خود با دولت را از این طریق پیگیری کنند.

.