پنجمین نشست کرسی یونسکو: «فضای مجازی و دینداری»

جلسه سخنرانی دکتر حمیدرضا آیت اللهی، استاد و عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، تحت عنوان «فضای مجازی و دینداری» از سلسله نشست‌های سخنرانی کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ، روز دوشنبه ۱۷ آبان ماه در دانشکده مطالعات جهان برگزار شد.

در ابتدای این نشست که با حضور دکتر سعیدرضا عاملی، ریاست دانشکده‌ی مطالعات جهان و جمعی از دانشجویان برگزار شد، دکتر آیت اللهی سخنان خود را با طرح وجه تمایز دو موضوع «فضای مجازی و دین» با «فضای مجازی و دینداری» آغاز نمود.  وی ضمن اشاره به تحقیقات گذشته درباره دین گفت: برخی پژوهش‌های ما در گذشته، دین را به عنوان یک امر جامع، جامعه شناختی و فلسفی مطالعه می‌کردند.

وی در ادامه به عناوین و سرفصل‌هایی از این نوع پژوهش‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از این عناوین «دین و جهانی شدن» بود که در آن به مطالعه‌ی فرصت‌ها و تهدیدهای جهانی شدن برای دین می‌پرداخت و سرفصل‌هایی در موضوعات زیر داشت: تاکید بر فرهنگ بومی به جای هژمونی فرهنگ غربی، درک متقابل ادیان، پیشرفت فرهنگ‌ها و بعد دینی آن‌ها، تشریک مساعی ادیان برای درکی واقعی­تر از جهان معاصر و امکان حضور فعال در جوامع با به انزوا کشیده مدل الحادی مدرنیته‌ی متأخر که با نقادی‌های پسامدرن ممکن شد.

دکتر حمیدرضا آیت اللهی در ادامه‌ی سخنان خود به واکاوی فرایندها و پدیده‌هایی پرداخت که فضای مجازی می‌تواند در به وجود آوردن و تشدید آن‌ها تاثیرگذار باشد که از جمله‌ی این پدیده‌ها به گسترش نقش فرد و فردگرایی در جامعه، گسترش توجه به روابط تعاملی افراد در نتیجه احساس هویت بیشتر اشاره نمود.

عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی، همچنین در توضیح مدل‌های دین پژوهی گفت: لازم است دین پژوهی های معاصر، بیشتر بر بعد روانشناختی دین تمرکز نمایند. ایشان با توصیف نسبت فضای مجازی و دینداری به شرح شاخص‌های دینداری مانند اعتقادات و باورهای دینی، عواطف دینی، عمل به مناسک دین و نگرش اجتماعی- سیاسی پرداخت و در ادامه گفت: فضای مجازی جهان و فرد را دچار دگرگونی و تاثرات بسیاری نموده است و شرایط متأثر از فضای مجازی را، فردگرایی، بی زمانی و بی مکانی (از نظر سرعت در ارتباطات)، حذف حضور فیزیکی، حذف فراموشی (از نظر ثبت و ضبط شدن پیشینه فعالیت‌های مجازی) و شیشه ای شدن جهان دانست.

دکتر آیت اللهی در ادامه‌ی تشریح ویژگی‌های فضای مجازی، سطحی شدن باورها را یکی از عناصر منفی وابسته به بدنه‌ی فضای مجازی دانست و ضمن اشاره به آیاتی از قرآن در تاکید بر تعمق در آگاهی و باطن گرایی، فضای مجازی کنونی را عامل به وجود آمدن پدیده ای به نام «اضافه بار اطلاعاتی» دانست و همین پدیده را منشاء سطحی شدن دانش عمومی عنوان کرد.

وی در ادامه تاکید کرد: نباید فضای مجازی لزوماً باعث تضعیف دین نیست، بلکه گاهی فضای مجازی برای دین می‌تواند فرصت هم باشد. در تأیید این گفته دکتر ایت اللهی به دو قطبی شدن باورها اشاره کرد و گفت: دو قطبی شدن باورها، می‌تواند یکی از نتایج متأثر از فضای مجازی باشد. زیرا به نظر من در فضای مجازی روزبه روز فاصله‌ی باورهای دینی و غیردینی بیشتر می‌شود و همین عامل باعث ایجاد فضایی دوقطبی بین این دو می‌شود.

دکتر آیت اللهی در آخرین بخش از سخنان خود به شرح وجوه مثبت و منفی دیگری از تاثیرات فضای مجازی بر مناسک دینی و نگرش‌های اجتماعی- سیاسی پرداخت و در پایان تنها راه غلبه بر تاثیرات منفی فضای مجازی را گسترش نقش فعال و مثبت فرد و جامعه در جریان ناگسستنی و جبر تکنولوژیک این فضا عنوان عنوان نمود.

پایان جلسه با پرسش و پاسخی بین دانشجویان و دکتر آیت اللهی همراه بود که در بین آن به پرسش و واکاوی لایه‌هایی از موارد مورد بحث در سخنرانی پرداخته شد.

دکتر آیت اللهی در آخرین بخش از سخنان خود به شرح وجوه مثبت و منفی دیگری از تاثیرات فضای مجازی بر مناسک دینی و نگرش‌های اجتماعی- سیاسی پرداخت و در پایان تنها راه غلبه بر تاثیرات منفی فضای مجازی را گسترش نقش فعال و مثبت فرد و جامعه در جریان ناگسستنی و جبر تکنولوژیک این فضا عنوان عنوان نمود.

پایان جلسه با پرسش و پاسخی بین دانشجویان و دکتر آیت اللهی همراه بود که در بین آن به پرسش و واکاوی لایه‌هایی از موارد مورد بحث در سخنرانی پرداخته شد.