بیستمین نشست کرسی یونسکو: فضای سوم: یک مدل مفهومی

بیستمین نشست کرسی یونسکو با سخنرانی آقای دکتر مسعود کوثری پیرامون «فضای سوم: یک مدل مفهومی»، ۸ اسفند ۱۳۹۶ در تالار ایران دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار می‌شود.

چکیده این سخنرانی به شرح زیر است: «نظریه های فضای سوم بابا و سوجا به تحقیقات بسیاری در مطالعات پسا استعماری و مطالعات شهری منجر شده است. با این همه، از این مفهوم در مطالعات فضای مجازی، نظریه سایبرکالچر و غیره چندان استفاده نشده است. حال آن که، این مفهوم می تواند مفهومی مهم و بسیار کارگشا در این مطالعات باشد. مفهوم فضای سوم نه تنها درکی بهتر و عمیق تر از رابطه فضای واقعی و فضای مجازی به دست می دهد، بلکه نحوه ارتباط کاربر با این دو فضا را و درک و تفسیری که از این دو فضا در ذهنش شکل می گیرد، روشن تر می سازد. از دیگر سو، مفهوم فضای سوم به فهم مرحله جدیدی از رابطه کاربر با دیوایس های جدید الکترونیکی (موبایل های لمسی، بازی های دیجیتال، موزه های مجازی) منجر می شود. نظریه های همگرایی بیش از آن که به کاربر توجه کنند، همگرایی را در دیوایس های الکترونیکی و یا فضاهای زندگی – فضای کار، خانه و تفریح- دنبال کرده اند. حال آن که مهم ترین همگرایی در ذهن کاربر رخ داده است و آن شکل گیری فضایی سوم است که حاصل رشد و ارتقای دیوایس های الکترونیکی، انجام بسیاری از امور زندگی روزمره از طریق شبکه های مجازی، و از همه مهم تر «وساطت» کاربر میان دو فضای واقعی و مجازی است. برای مفهوم پردازی در باره فضای سوم اگرچه از مفهوم پردازی سوجا در باره فضای سوم بهره برده ایم، اما آن را برای فهم رابطه کاربر با فضای واقعی و مجازی و شکل گیری یک فضای سوم کافی نمی دانیم. از این رو، با تکیه بر نظریه های فضای ذهنی و هم‌آمیزی مفهومی  فوکونیه و ترنر  (نک. ترنر ۱۹۹۳، ۱۹۹۶؛ فوکونیه۱۹۹۴، ۱۹۹۷ ؛ فوکونیه و ترنر ۲۰۰۲) و تکمیل آن با رویکردی پ‍دیدارشناختی، به ارائه مدلی سه وجهی برای رابطه کاربر با فضای واقعی و مجازی پرداخته ایم. در این مدل، فضای اول فضای واقعی، فضای دوم فضای مجازی و فضای سوم، فضای ادراکی شکل گرفته در ذهن کاربر است. این فضا فضایی آمیخته است که همزمان خصلت هایی از هر دو فضا را در خود دارد. کاربر در این فضا است که بهتر از هر موقع دیگری می تواند زندگی خود را در دو فضا مدیریت کند و استرس های ناشی از رفت و آمد میان دو فضای واقعی و مجازی کاهش دهد. فضای سوم به تعبیری یک میز کنترل و هماهنگی است که کاربر به مدد آن می تواند تعاملات خود در فضای واقعی و فضای مجازی را به مدد آن وساطت کند و از یک فضا به فضای دیگر به اصطلاح سویچ کند. با گسترش فضای مجازی و تنیده شدن فضای واقعی و مجازی در هم، در آینده نزدیک میزان مهارت کاربر در مدیریت تعاملات خود در در فضای واقعی و مجازی به مسأله ای مهم تبدیل خواهد شد».